Sabit Kur ve Dalgalı Kur Nedir?

Piyasalarda uygulanmakta olan iki tür kur rejimi vardır. Bunlar sabit kur ve dalgalı kur şeklinde birbirinden ayrılır. Sabit kur için İngilizcede “fixed” dalgalı kur için “flexible” denir.

Sabit kurlarda, bir ülkenin parasının değerinin diğer para birimlerine olan karşılığına devletin karar verdiği bir kur rejimidir. Dalgalı kur ise, döviz fiyatlarının sürekli olarak değişkenlik gösterdiği bir piyasa türüdür. Dalgalı kurlarda devlet müdahalesi beklenmez. Döviz fiyatları serbest piyasada belirlenir. Dalgalı döviz kuru için, esnek döviz kuru veya serbest döviz kuru tabirleri de kullanılır.

Ancak dalgalı kur rejimlerinde, “yönetilen dalgalı kur rejimi” adı verilen bir rejim daha bulunmaktadır.

Sabit Kur Nedir?

Sabit kur, ülkelerin Merkez Bankaları tarafından ülkedeki döviz varlığı ve fiyatlarının belirlendiği bir kur rejimidir. Sabit kur rejimlerinde farklı değişkenlere göre dövizin fiyatı belirlenir. Bunun yanı sıra, ithalat yapılacak ürünler için devletten izin ve döviz temin etmek, ithal edilen ürünün dövizini devlete teslim ederek yerel para birimini almak gibi bir takım ek zorunluluklar da vardır.

TCMB Sözlüğü şu şekilde açıklar;

“Ulusal bir paranın yabancı bir para veya paralardan oluşan bir sepet değerine sabitlendiği ve bu değerin sürmesinin para otoritesi tarafından bazen açık bazen de zımni olarak garanti edildiği sistemlerdir. Ulusal paranın değeri önceden belirlendiğinden o andaki arz talep koşullarını yansıtmaz.”

Otoriter ve istikrarsız para politikalarının işlediği ülkelerde sabit kur rejimleri görülürken, merkez bankası dövizin fiyatını doğru belirleyemediği durumlarda döviz karaborsası da yaygın olarak görülmektedir.

Dünyada sabit kur rejimi bulunan ülkeler içinde İran ve Venezüela’yı sayabiliriz. Venezüela’nın yaşadığı ekonomik buhran, ülkede kara borsacılığı artırmıştır. Enflasyon rakamlarının yüzde 1000’i geçtiği dönemlerde devletin belirlediği dolar fiyatı 36,15 bolivar seviyesindeyken karaborsada satışının sabit bir fiyatı yoktu ancak 1 doların 3200 bolivara denk geldiği örnekler görmüştük. Bu da karaborsadaki Bolivar fiyatının yaklaşık enflasyon oranı kadar yüksek olduğunu gösteriyordu.

Ülkeye giren bütün dövizin karaborsadan alınması, devletin aynı zamanda döviz bulamamasına da sebep oluyordu. Bu süreden sonra Venezüela’da devalüasyon yapılsa da karaborsanın engellenmesi mümkün olmadı.

İran da Venezüela gibi ABD tarafından ambargo uygulanan bir ülke. Bugün resmi kura göre 32 bin 50 tümen olan 1 doların karaborsada 60 bine kadar çıktığı görülmektedir.

Geçtiğimiz günlerde devalüasyon yapan Mısır da sabit kur rejiminin uygulandığı bir ülke. Ülkede kara borsada dolar fiyatı 45 pound seviyesindeyken devletin belirlediği fiyat 25 pound seviyesinden 42 pounda çıkarıldı. Bu devalüasyonla bile karaborsa fiyatlarına ulaşamadı.

Sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde karaborsanın yaygın olmasının en önemli sebebi, dövizin merkez bankası tarafından belirlenen fiyatının ve devletin arzının talebe yetişememesi sonucunda dövizin kendi fiyatını devletin dışındaki mekanizmalarla bulması çabasından kaynaklanmaktadır.

Dünyada sabit kur rejiminin görüldüğü diğer ülkeler içinde Belarus, Lübnan, Suriye ve Türkmenistan gibi yakın coğrafyamızdan diğer ülkeler de bulunmaktadır.

Sabit kur rejimi iki gruba ayrılır; katı peg ve yumuşak peg.

Dr. Mahfi Eğilmez bu iki türü şu şekilde açıklıyor:

“Sabit kur rejimi (fixed exchange rate regime): Yerli paranın dış değerinin Merkez Bankası tarafından belirli bir kurla yabancı paralara karşı eşitlenmesi rejimidir. Sabit kur bir kez belirlendiğinde Merkez Bankası tarafından değiştirilinceye kadar aynı kalır. Sabit kur rejiminin çeşitli uygulanma biçimleri vardır.

Peg rejimi (pegged exchange rate regime): Yerli parayı belirli bir rezerv paraya ya da birden fazla paranın oluşturduğu bir sepete bağlamaya peg adı veriliyor.

Peg rejimi de ikiye ayrılır:

(a) Katı peg rejimi (hard peg regime ) ya da para kurulu rejimi (currency board regime): Katı peg rejimi döviz kuru politikasına müdahale etme imkânı tanımaz. Bu rejimde kur hangi para birimi ya da birimlerinden oluşan sepete bağlanmışsa onun hareketine göre değişir. Bunun bir ileri aşaması olan para kurulu rejiminin belirgin farkı yerli paranın basılmasının döviz girişine bağlanmış olması ve merkez bankasının parasal denetim ve son borç verici gibi işlevlerinin kullanılmamasıdır.

(b) yumuşak peg rejimi (soft peg regime): Bu rejim katı peg rejimine göre daha esnektir ve hükümete kuru düzenleyebilme imkânı tanır. Asıl olarak yerli para bir yabancı para veya para sepetine bağlı olarak hareket etse de hükümetler gerektiğinde araya girerek farklı tespitler yapabilir.” Kaynak

TCMB Sözlüğü Para Politikası Kurulu için şu tanımlamayı yapar:

Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin ve bu stratejiler çerçevesinde hükümet ile birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi, Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirlerin alınması ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejiminin, yine hükümet ile birlikte belirlenmesi ile görevli ve yetkili olarak TCMB bünyesinde oluşturulmuş bir kuruldur. Para Politikası Kurulu, Başkanın (Guvernör) başkanlığı altında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisince üyeleri arasından seçilecek bir üye ve Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla atanacak bir üyeden oluşur. Hazine Müsteşarı veya belirleyeceği Müsteşar Yardımcısı toplantılara oy hakkı olmaksızın katılabilir.

Dalgalı Kur Nedir?

Dalgalı kur rejimi Türkiye için çok eski olmayan bir kur rejimidir. 9 Ocak 1984 yılında resmi olarak dalgalı kur rejimine geçsek de 2001 krizine kadar bir geçiş aşaması yaşadık. 2001 krizinden itibaren tam olarak serbest kur rejimine geçtik. Ancak serbest/dalgalı kur rejiminin de türleri bulunmaktadır. Bu dönemde uygulanan kur rejimine “yönetilen dalgalı kur rejimi” adı veriliyor.

TCMB Sözlüğü Serbest Dalgalı Kur Rejimi ve Dalgalı Kur Rejimi adında iki ayrı tanımda bulunmuştur;

Serbest Dalgalı Kur Rejimi; Kurun piyasadaki arz ve talep koşullarına göre belirlendiği sistemi ifade eder. Merkez bankaları piyasaya hiç müdahale etmez veya çok nadiren sadece olağandışı koşullarda müdahale eder.

Dalgalı Kur Rejimi: Kurun büyük ölçüde piyasadaki arz ve talep koşullarına göre belirlendiği sistemi ifade eder. Döviz kurlarındaki aşırı oynaklığı ve/veya piyasa temellerinden kopuk hareketleri önlemek amacıyla merkez bankaları döviz alımı/satımı yoluyla piyasaya seyrek olarak ve sınırlı miktarlarda müdahale etmektedir.

Dalgalı kur rejimleri, döviz fiyatının piyasada serbestçe belirlendiği bir kur rejimidir. Özellikle forex piyasalarında para biriminin imajını artıran ve volatil olmasını sağlayan bir kur rejimidir. Aynı zamanda forex piyasalarındaki fiyat hareketlerinden de piyasadaki fiyatlar etkilenirler.

Bu kur rejiminde aynı zamanda fiyatların sürekli değişmesinden kaynaklı olarak arbitraj imkanı da daha yüksektir. Arbitraj kazancı elde edilen bir kur olmasından dolayı da ayrıca talep toplar.

Para biriminin diğer ülkelerde değer görmesinden de kaynaklı olarak bu para biriminin konvertibl olmasına da zemin sağlar ve konvertibl olan para birimlerinin de yaygınlaşması artar.

Ancak dalgalı kur rejiminde bazı tedbirler de alınabilir. Devlet döviz kurlarına yasal olarak müdahale edemeyecekleri için yönetilen dalgalı kur rejimi uygulayabilirler. Buna defakto sabit kur rejimi de denir. Tıpkı sabit kur rejimlerinde olduğu gibi devletin piyasaya müdahale ettiği, ancak bunu çeşitli yasalar aracılığıyla, swap veya zorunlu karşılıklarla veya doğrudan döviz satarak sağlayabilirler.

Sabit ve Dalgalı Kur Rejimlerinin Ara Dönemleri

Bunun gibi değişik ara kur rejimleri de bulunmaktadır. Türkiye, 1984 ile 2001 arasında bu ara kur rejimlerinin bazılarını deneyimlemiştir. 1990’lı yılların ekonomik olarak istikrarsız dönemler şeklinde anılmasının sebepleri arasında bu ara rejimler de bulunmaktadır.

Gözetimli Dalgalanma Sistemi

Bu sistem dalgalı kur rejimi sistemidir. Ancak devlet sürekli olarak piyasayı kontrol ederek olumsuz volatil dönemlerde piyasaya müdahalede bulunabilir. Dalgalı kur rejiminde ülkenin para biriminin olası bir kötü etkilenme döneminde piyasaya doğrudan müdahalede bulunarak olumsuz etkileri azalttığı kur rejimidir. Resmi olarak ülkede dalgalı kur rejiminin varlığından söz edilir ancak herhangi bir durumda ülkenin müdahale edebileceği bilinir. Bu durum, para istikararının sağlanması için ülkenin avantajına gibi görünse de olası yanlış bir müdahalede yönetilen dalgalı kur rejimi haline gelme riski bulunmaktadır.

Yönetilen Dalgalı Kur Rejimi

Gözetimli Dalgalı Kur Rejiminden farklı olarak, devlet müdahalesinin artık bir çeşit alışkanlık haline geldiği kur rejimlerine verilen isimdir. Para piyasalarında otoriterleşmeyi sağlar. Bunun sonucunda piyasaya ve kurlara olan güveni sarsar. Ülkenin para biriminin istikrarsızlaşmasına ve uluslararası itibarının sarsılmasına sebep olur.

Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi

Türkiye’nin 1980’lerin sonu ve 1990’ların başında uyguladığı yöntem aralık içinde dalgalanma sistemidir. Sabit kur rejiminden dalgalı kur rejimine geçiş dönemi içinde uygulanır. Bu rejim içinde döviz fiyatları serbest bırakılmış olsa da belli bir limit belirlenmiştir. O limitin üzerine fiyatlar çıkamaz ve altına inemez. Fiyatlar tavanda veya tabanda sabitlendikten sonra yeni bir limit belirlenmesi veya piyasalara müdahale edilmesi veya devalüasyon, revalüasyon gibi ek tedbirler almak gerekir aksi takdirde paranın yasadışı yollara dönme ihtimali yüksek olur.

Kaygan Aralık Sistemi

Bu kur rejiminde döviz fiyatlarının belli bir süre içinde belli bir oranda fiyat hareketinden fazlasını yapması engellenir. Bu oran devlet tarafından belirlenir. Zamanlaması ise belirsizdir. Daha basitçe anlatılacak olursa, bugün Borsaİstanbul’daki yüzde 10 tavan ve taban limiti örnek gösterilebilir. Borsada bir hisse senedinin fiyatı bir günde yüzde 10’dan fazla değerlenemez veya değer kaybedemez. Kaygan aralıkta da ortalama fiyat baz alınarak döviz fiyatının gün içinde aşırı hareketi engellenmiş olur.

Yasal Uyarı Notu: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Bu bilgiler ve görüşler önceden haber vermeksizin değiştirilebilir. İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. bilgilerin ve ifade edilen görüşlerin doğru, eksiksiz ve güncelleştirilmiş olduğuna dair (açıkça ifade edilmiş veya ima edilmiş) hiçbir beyan ve taahhütte bulunmaz. İçerik kesinlikle mali, hukuki, vergi veya diğer konularda bir tavsiye niteliği taşımadığı gibi, tamamen içeriğe dayalı olarak yatırım yapılmamalı veya karar alınmamalıdır. Herhangi bir yatırım konulu karar almadan önce bir uzmandan görüş alınmalıdır. Sorumluluğun Sınırlandırılması: İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. herhangi bir sınırlandırma olmaksızın, dolaylı, direkt veya bir fiilin sonucu olarak ortaya çıkan zararlar da dâhil olmak üzere her türlü kayıp ve hasarla ilgili sorumluluk kabul etmez.

Çekince: Bu rapor tarafımızca doğruluğu ve güvenilirliği kabul edilmiş kaynaklar kullanılarak hazırlanmış olup yatırımcılara kendi oluşturacakları yatırım kararlarında yardımcı olmayı hedeflemekte ve herhangi bir yatırım aracını alma veya satma yönünde yatırımcıların kararlarını etkilemeyi amaçlamamaktadır. Yatırımcıların verecekleri yatırım kararları ile bu raporda bulunan görüş, bilgi ve veriler arasında bir bağlantı kurulamayacağı gibi, söz konusu kararların neticesinde oluşabilecek yanlışlık veya zararlardan kurum çalışanları ile Ulukartal Holding A.Ş. ve İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu rapordaki her türlü iç ve dış piyasa tablo ve grafikler, bu konularda resmi hizmet veren yetkili üçüncü kişi kurumlardan elde edilmiş olup, İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. tarafından herhangi bir maddi menfaat beklentisi olmaksızın genel anlamda bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda bulunan bilgiler belli bir gelirin sağlanmasına yönelik olarak verilmemektedir.