Hisse Senediyle Hangi Haklara Sahip Oluruz?
Türkiye'de ve dünyada sermaye piyasalarında en popüler yatırım araçlarının başında hisse senetleri gelir. Yatırımcılar, performansını beğendiği ve potansiyelinden faydalanmak istediği şirketlerin hisse senetlerini satın alarak şirketlere payları oranında ortak olurlar. Ortaklık yönüyle bakıldığında hisse senedi sahibi olmak, yatırımcının haklarını kullanmak istemesi durumunda şirket hisselerinin fiyat hareketlerinden getiri elde etmekten çok daha fazlası olabilir. Peki, hisse senediyle hangi haklarımız olur? Bu içeriğimizde hisse senedi piyasası hakkında bilmeniz gerekenleri ve hisse senedi sahibi hakları hususunda detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz.
Hisse Senedi Nedir?
Hisse senetlerinin yatırımcılara getirdiği haklar ve sorumluluklardan bahsetmeden önce kısaca hisse senedinin tanımını yapalım. Hisse kelime anlamın olarak pay anlamına gelir. Sermaye piyasalarında, hisse senedi, şirketlerin sermayelerinin bölünmüş her bir parçasını ifade eder. Bir başka deyişle, paylarını halka açan şirketlerin, yatırımcılarına ortaklıklarını ve şirketteki paylarını belgeledikleri kıymetli evraklardır. Hisse senedinin tanımından da anlaşılacağı üzere, tek bir lot satın almış olsanız dahi o şirketin bir ortağı kabul edilirsiniz. Bu ortaklık da hisse senedini almış olduğunuz şirket üzerinde bir takım haklar ve sorumluluklar getirir. Ayrıca şirketin başarısında ya da başarısızlığında sorumluluk sahibi olabilirsiniz.
Türkiye’de Borsa İstanbul’a kote olan ve paylarını halka açan şirketlerin hisse senetleri alınıp satılabilir. Türkiye’deki yürürlükte olan sermaye piyasaları mevzuatı gereği şirketler, Borsa İstanbul Pay Piyasaları’nda halka açılarak hisse senetlerini yatırımcılara sunarlar. Borsa İstanbul Pay Piyasası, yatırımcıların anlık olarak değişen fiyatlarla işlem yapabildiği spot bir piyasadır. Bu da yatırımcıların, şirketlerin hisse senetlerini piyasada o an oluşan fiyatlardan alıp satabileceği anlamına gelir. Hisse senetlerini portföyünüze ekleyerek fiyat artışlarından ya da açığa satış yöntemiyle fiyatlardaki gerilemelerden getiri elde edebilirsiniz.
Hisse senedi satın almak için şirketlerin halka arz süreçlerine katılabilir ya da piyasada işlem gören hisse senetlerini o anki fiyatından satın alarak portföyünüze ekleyebilirsiniz. Hisse senedi alım satım işlemi yapabilmek ya da halka arzlara katılabilmek için herhangi bir aracı kurum ya da bankalarda yatırım hesabı açmanız gerekir. Yatırım hesabınızı açtıktan sonra bu hesaplarınıza bankalardan bakiye transferi yaparak işlem gören herhangi bir şirketin hisse senedini alabilir; portföyünüze daha önceden eklediğiniz hisse senetlerini satabilirsiniz.
Hisse Senedi Hakları Nelerdir?
Yatırım hesabınızı açtıktan ve portföyünüze hisse senetlerini eklemeye başladıktan sonra hisse senetlerinin fiyat hareketleri üzerinden oluşan farklılıklardan getiri veya götürü elde etmeye başlarsınız. Fakat hisse senetlerinin yatırımcısına sunduğu haklar sadece fiyat hareketlerinden getiri elde etmekle sınırlı değildir. Bir tür ortaklık belgesi olan hisse senetleri, yatırım yaptığınız şirket ile ilgili dilerseniz kullanabileceğiniz bir takım haklar da sunar. Hisse senedi sahibi hakları şöyle özetlenebilir:
Şirket karından pay alma (Temettü) hakkı: Halka açık şirketler, her üç aylık dönemde (çeyrek bazında) finansal sonuçlarını kamuoyu ile paylaşırlar. Şirketler, bilançolarında açıkladıkları kârları sermayesine ekleyebilir ya da ortaklarına payları oranında dağıtabilir. Bir şirketin dönem kârını ortaklarıyla paylaşma kararı alması durumunda hisse senedi sahipleri, şirketin dağıtılması kararlaştırılan kârdan elindeki hisse senetleri oranında pay alır. Şirketlerin kârlarını ortaklarına dağıtmasına temettü denir ve bu hak temettü hakkı olarak da ifade edilir.
Rüçhan hakkı: Şirketler sermayelerini artırmak istediklerinde ve bunu bedelli olarak yapmayı kararlaştırdığında ortaklar, eklenen sermaye payları oranında katılır. Sermayenin artırılacağı tutar paylara bölünür ve isteyen ortaklar bu payları satın alarak şirketteki ortaklık oranını koruyabilir. Bu hakka rüçhan hakkı denir. Dileyen yatırımcılar bu haklarını kullanmayabilir. Bedelsiz sermaye artışında ise yeni çıkarılan hisseler ortakların hesaplarına payları oranında dağıtılır. Yani bedelsiz sermaye artışında elinde hisse senedi bulunduran yatırımcı ek bir bedel ödemeden daha fazla hisseye sahip olur. Ancak bu durumda hisse fiyatları düşürüleceği için o hissenin portföydeki toplam değeri değişmez. Hissedarlar, şirketin tasfiye edilmesi durumunda da tasfiyeden hisseleri oranında pay alır.
Bilgi edinme hakkı: Hissedarlar, yatırım yaptıkları şirketler hakkında bilgi edinme hakkına sahiptir. Halka açık şirketler, Kamuyu Aydınlatma Platformu aracılığıyla tüm önemli gelişmeleri kamuoyu ile paylaşır. Ancak hisse senedi sahipleri dilerse şirketin kurmak zorunda olduğu yatırımcı ilişkileri birimine ulaşarak ek bilgi talep edebilir.
Oy kullanma hakkı: Genellikle pek bilinmeyen hisse senedi haklarından biri de elinde hisse senedini bulundurduğunuz şirketlerin yönetiminde ve alacağı kararlarda oy kullanma hakkına sahip olduğunuzdur. Hissedarlar, şirketlerin önceden duyurdukları genel kurul toplantılarına katılabilir ve yönetim kurulu seçimleri ya da şirketin herhangi bir kararında oy kullanabilir. Oy kullanma hakkı şirketlere ya da şirketlerin dönemsel kararlarına göre değişiklik gösterebilir. Genel kurula katılmak isteyen yatırımcılar, şirketten gelen duyurulardaki formları doldurarak kurulun yapılacağı gün ve saatte toplantıya varsa oylamaya katılabilir. Şirketlerin genel kurul yönetim kurulu gibi önemli toplantıları yatırımcılarına duyurma zorunluluğu vardır.
Yönetime katılma hakkı: Bu hak hisse sahiplerinin portföyünde hisse senedini bulundurdukları şirketlerin yönetim süreçlerinde söz hakkına sahip oldukları anlamına gelir.
Pay senedi yatırımlarının, hisse senedi sahibine sunduğu haklar, finansal getiriden farklı olarak şirket yönetiminde söz sahibi olduğunun şirketin istikrarlı bir şekilde büyümesi adına verilen kararlarda katılımcı olabildiğinin ispatıdır. O nedenle hisse senedi yatırımı yapmadan önce hangi şirketlere, hangi sektörlere yatırım yapılacağının iyi araştırılmasında ve şirket yönetiminin detaylarına hakim olmakta fayda vardır. Aynı durum paylarını ilk kez yatırımcılarına sunan halka arzlar için de geçerlidir. Siz de halka arzda dikkat etmeniz gerekenler içeriğimizden 10 kritik bilgiyi öğrenebilirsiniz.
Şirket Yönetimine Nasıl Girilir? Şirket Ortaklığı Nasıl olur?
Hissedarlar, şirketlerin küçük ortakları konumundadır. Sahip oldukları paylar oranında şirketin yönetiminde etkin bir şekilde rol alırlar. Şirketle ilgili tüm gelişmelerden zamanında haberdar olmak hakkı, kârdan pay alma, sermaye artışlarına katılma, yönetim kurullarını takip etme ve şirketin önemli kararlarına oy kullanma gibi hakları hisse senedi sahiplerinin şirketin yönetimine dahil olması anlamına gelir. Hisse senedi sahibi olan azınlık yatırımcıların şirketin yönetimi nasıl gireceğine ilişkin Türk Ticaret Kanunu’nda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
Borsa'dan Şirkete Ortak Olunur mu?
Payları Borsa’da işlem gören şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapan tüm yatırımcılar bu şirketlere ortak olur. Pay oranı ne olursa olsun her yatırımcı, portföyünde tuttuğu hisse senedinin ortağı kabul edilir. Elinizde tuttuğunuz hisse senetlerinin sayısı arttıkça şirketteki ortaklık payınız aynı oranda yükselir. Bu durumda şirketin hisse sahipliği ile tarafınıza sağlanan haklardan daha fazla faydalanabilirsiniz. Elinizdeki hisse senedi sayısı arttıkça kâr payı dağıtım dönemlerinde daha fazla temettü ödemesi alırsınız. Örneğin, hisse başında 10 TL kâr dağıtılacağını açıklayan bir X şirketinden portföyünüzde 10 adet varsa ödeme günü 100 TL kâr payı ödemesi alırken; 1.000 tane hisseniz varsa hesabınıza 10.000 TL kâr payı ödenir Aynı şekilde bedelli sermaye artırımına giden bir şirketin paylarından portföyünüzde ne kadar çok hisse varsa payınıza düşen rüçhan hakkından o kadar fazla yararlanabilirsiniz. Bedelsiz sermaye artırımlarında ise elinizdeki hisselerin sayısı yani ortaklık oranınıza göre yeni çıkarılan hisselerden payınıza düşer.
Yasal Uyarı Notu: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Bu bilgiler ve görüşler önceden haber vermeksizin değiştirilebilir. İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. bilgilerin ve ifade edilen görüşlerin doğru, eksiksiz ve güncelleştirilmiş olduğuna dair (açıkça ifade edilmiş veya ima edilmiş) hiçbir beyan ve taahhütte bulunmaz. İçerik kesinlikle mali, hukuki, vergi veya diğer konularda bir tavsiye niteliği taşımadığı gibi, tamamen içeriğe dayalı olarak yatırım yapılmamalı veya karar alınmamalıdır. Herhangi bir yatırım konulu karar almadan önce bir uzmandan görüş alınmalıdır. Sorumluluğun Sınırlandırılması: İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. herhangi bir sınırlandırma olmaksızın, dolaylı, direkt veya bir fiilin sonucu olarak ortaya çıkan zararlar da dâhil olmak üzere her türlü kayıp ve hasarla ilgili sorumluluk kabul etmez.
Çekince: Bu rapor tarafımızca doğruluğu ve güvenilirliği kabul edilmiş kaynaklar kullanılarak hazırlanmış olup yatırımcılara kendi oluşturacakları yatırım kararlarında yardımcı olmayı hedeflemekte ve herhangi bir yatırım aracını alma veya satma yönünde yatırımcıların kararlarını etkilemeyi amaçlamamaktadır. Yatırımcıların verecekleri yatırım kararları ile bu raporda bulunan görüş, bilgi ve veriler arasında bir bağlantı kurulamayacağı gibi, söz konusu kararların neticesinde oluşabilecek yanlışlık veya zararlardan kurum çalışanları ile Ulukartal Holding A.Ş. ve İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu rapordaki her türlü iç ve dış piyasa tablo ve grafikler, bu konularda resmi hizmet veren yetkili üçüncü kişi kurumlardan elde edilmiş olup, İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. tarafından herhangi bir maddi menfaat beklentisi olmaksızın genel anlamda bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda bulunan bilgiler belli bir gelirin sağlanmasına yönelik olarak verilmemektedir.
