Faiz Nedir?
Bankacılık sektörü ve bireysel yatırımcılar için önem arz eden ortak konuların başında faiz kavramı yer alır. Ekonominin değişmez unsurlarından biri olan faiz, yatırım kararları üzerinde oldukça etkilidir. Faiz, kısaca bir finansal kuruluştan alınan borç paranın kullanımına karşılık olarak ödenen bedeldir. Kullanım karşılığında ödenen tutarlar, ülke ekonomisine ve Merkez Bankası politikalarına göre değişiklik gösterir.
Finansal kurumlar, kişilere sağladıkları ücret karşılığında kazanç elde eder. Bu kazancın yüzde karşılığı ise faiz oranı olarak adlandırılır. Kredi ödemelerinde sıkça karşılaşılan getiri türünde, ödeme miktarı borç alınan miktardan her zaman daha fazladır. Bunun nedeni ise kredi kullanımı sırasında paranın değer kaybetme oranının dikkate alınmasıdır. Finansal kurumlar tarafından alınan bedel, anapara miktarı üzerinden hesaplama yapılarak belirlenir.
Yasal Faiz Nedir?
Yasal faiz, kamu kuruluşlarında yapılan işlemlerde ödenmesi gereken faiz oranı olarak tanımlanır. Söz konusu kavram, kanuni faiz olarak da bilinir. Kanuni faiz, Borçlar Kanunu ile Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen durumlarda borcun gecikmesinden dolayı, borçlunun alacaklı tarafa ödemesi gereken getiri oranını ifade eder. Yasal faiz oranları, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun kapsamında belirlenmiştir. İlgili oran, Bakanlar Kurulu tarafından yılda bir veya iki kez güncellenebilir. Yasal faiz ne kadar sorusuna ise 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren geçerli olan %9 cevabı verilebilir. Bu oran sözleşme ile tespit edilmemiş durumları kapsar. Kanuni faizler, borcun gecikmeye başladığı tarihten itibaren geçerli olur. Kanuni faizin uygulandığı bazı durumlar aşağıdaki gibidir:
Borcun ödenmesi için gereken sürenin aşılması
Tazminat alacaklarının gecikmesi
Kira bedelinin gecikmesi
Mahkeme karar hükmü ile gerçekleşen alacakların gecikmesi
Temerrüt Faizi Nedir?
Temerrüt faizi, borcun vadesinde ödenmemesi hâlinde borçluya uygulanan ek faiz oranıdır. Kanuni faiz ve temerrüt faizi sık sık birbiri ile karıştırılır. Bu iki kavramın arasındaki fark, temerrüt faizinin sözleşme ile önceden belirlenebilmesi ve kanuni faiz oranı katına kadar artırılabilmesidir. Temerrüt faizi, borçluların borçlarını vaktinde ödemesi için onları teşvik etme amacı taşır. Bu faiz türü ile alacaklı, borcun gecikmesinden dolayı uğradığı zararın tazminini sağlar. Temerrüt getirisinin işleme alınabilmesi için borç vadesinin geçmiş olması ve borcun ödenmemiş olması şartı aranır. Ayrıca alacaklı tarafından borçlunun yazılı olarak temerrüde düşürülmesi şarttır. Temerrüt bedeli, oranı kanuni bedel oranının %50 fazlası şeklinde veya sözleşmede belirtilen farklı bir oranda uygulanabilir. Temerrüt oranının hesaplanmasında borcun gecikme süresi ve anapara tutarına göre hesaplama yapılır. Bunun yanı sıra temerrüt bedeli sadece anapara tutarına değil, gecikme tazminatı gibi benzer alacaklara da uygulanabilir. 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren sözleşme ile belirlenmeyen durumlarda temerrüt faiz oranı %9’dur. Ticari işlerde ise bu oran %48’dir.
TCMB Faiz Kararı Ne Anlama Geliyor?
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından belirlenen faiz oranları, izlenen para politikası çerçevesinde oluşur. Para politikası faizi olarak bilinen bu kavram, Merkez Bankası’nın faiz aracılığı ile para arzını kontrol etme yeteneğini ifade eder. Politika faiz oranları belirlenirken ilgili oranda artırma, azaltma veya sabit tutma gibi kararlar verilebilir. İlgili oran, ülkemizde bankaların TCMB’den borçlandıkları oranları etkiler. Bu da piyasadaki faiz oranlarının oluşması anlamına gelir.
TCMB bu oranları belirlerken iktisadi faaliyetlerin ve genel fiyatlamaların düzeyini etkileme amacı taşır. Söz konusu oran, bir hafta vadeli repo işlemlerinde uygulanan orandır. Politika faizlerine ilişkin kararlar; Para Politikası Kurulu tarafından orta vadeli hedefler baz alınarak verilir ve kararlarda enflasyon görünümü, dışsal şokların etkisi gibi unsurlar dikkate alınır. Bunun yanı sıra kararlar üzerinde ülkedeki toplam arz-talep dengesi, parasal ve mali göstergeler, ücretler, istihdam oranları, döviz kurları, fiyatlama davranışları ve enflasyon beklentisi de etkili olur.
Faiz Türleri
Yüzdelik olarak belirlenen faiz oranları kredi, mevduat veya benzeri finansal işlemlerde kullanılır. İlgili oranlar; borç alacak yapısı, çeşidi ve süresi gibi kriterlere göre değişir. Kaç türlü faiz var sorusuna şu şekilde yanıt verilebilir:
Mevduat Faizi
Mevduat faiz türü, bankaya para yatıran müşterilere ödenen oranı ifade eder. Bu oranlar, paranın bankada ne kadar süre kaldığına, anapara tutarına ve bankanın faiz oranlarına göre değişiklik gösterir. Bu yöntemle kazanç elde etmek için paranın belirli bir süre boyunca bankada tutulması gerekir. Mevduatta bireysel ve kurumsal olmak üzere farklı çeşitler bulunur. Bunun yanı sıra bankalarda vadeli ve vadesiz mevduat gibi alternatifler de yer alır. Vadesiz mevduatta bir kazanç elde edilmezken vadeli olanda ise banka tarafından belirlenen oranlarda gelir elde edilir. Bankalar, farklı dönemlerde getiri oranlarında değişikliğe gidebilir. Buna ek olarak vadeli mevduat getirilerinde devlet tarafından belirli bir miktarda stopaj kesintisi yapılır.
Kredi Faizi
Bankalar tarafından müşterilere verilen krediler; bireysel, konut, KOBİ, taşıt gibi farklı seçeneklerden oluşur. Kişi veya kurumların tercih ettiği bu kredi alternatifleri üzerinden bankalar tarafından elde edilen kazanç, kredi faizi olarak tanımlanır. Hesaplanan kredi getiri oranları; kredi türüne, borçlanma süresine, anaparaya ve uygulanan güncel getiri oranlarına göre değişiklik gösterir. Kredi kullanmak isteyen kişiler, bankaya ihtiyaç duyduğu kredi çeşidi için başvuruda bulunur. Bankalar, kişinin krediye uygun olup olmadığını kontrol ederek başvuruyu onaylar veya reddeder. Kredi getiri oranları hesaplanırken sabit, değişken veya etkili faiz gibi farklı hesaplama türleri uygulanabilir.
Gösterge Faizi
Vadesine iki yıl kalan devlet tahvillerine uygulanan getiri oranına gösterge faizi nedir. Bu oranda 3 veya 6 ayda bir kupon ödemesi olan tahviller baz alınır. Gösterge oranı, piyasadaki diğer oranları da etkileyebilme özelliğine sahiptir. Çünkü ilgili oran, piyasadaki likidite ve risk algısına göre şekillenir. Ayrıca söz konusu oran, TCMB tarafından belirlenen para politikasının sinyallerini verir. Merkez Bankası, faiz oranlarını düşürmek veya yükseltmek istediğinde gösterge oranını kullanır. Gösterge oranı; kredi, mevduat ve tahvil üzerine uygulanan getiri oranlarında referans değer olarak kabul edilir. İlgili oran, Hazine Müsteşarlığı tarafından Takasbank verileri değerlendirilerek hesaplanır. Hesaplama esnasında son üç işlem gününde en çok işlem gören devlet tahvillerinin ortalama oranları baz alınır.
Tahvil ve Bono Faizi
Devlet veya özel sektördeki kurumlar tarafından ihraç edilen borçlanma senetleri için ödenen oran, tahvil ve bono faizi olarak adlandırılır. Bu oran, borçlanan kurum için finansman maliyetlerini düşürürken yatırımcılar için de kazanç elde etme amacı taşır. Devlet tahvilleri bir yıldan uzun vadede olurken, bonolar ise bir yıldan kısa sürelere sahiptir. Bankalar, genellikle bonoları ilk önce alarak piyasaya kazançla satar. Bunun ardından piyasada, birinci ve ikinci el gibi farklı bono fiyat oluşumları meydana gelir. Tahvil ve bono oranlarında sabit, değişken, etkili ve kupon faiz türleri bulunur. Ayrıca tahvil ve bono getiri oranlarının belirlenmesinde vade süresi, kredi notu, piyasa koşulları ve faiz oranları etkilidir. Bunun yanı sıra ülkedeki enflasyon ve risk algısı da getiri oranları üzerinde değişikliğe neden olabilir. Tahvil ve bono getirilerinden belirli bir miktarda stopaj kesintisi yapılır. İlgili kesinti, tahvil ve bono ihraç eden kurum tarafından ödeme sırasında otomatik olarak gerçekleştirilir.
Yasal Uyarı Notu: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Bu bilgiler ve görüşler önceden haber vermeksizin değiştirilebilir. İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. bilgilerin ve ifade edilen görüşlerin doğru, eksiksiz ve güncelleştirilmiş olduğuna dair (açıkça ifade edilmiş veya ima edilmiş) hiçbir beyan ve taahhütte bulunmaz. İçerik kesinlikle mali, hukuki, vergi veya diğer konularda bir tavsiye niteliği taşımadığı gibi, tamamen içeriğe dayalı olarak yatırım yapılmamalı veya karar alınmamalıdır. Herhangi bir yatırım konulu karar almadan önce bir uzmandan görüş alınmalıdır. Sorumluluğun Sınırlandırılması: İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. herhangi bir sınırlandırma olmaksızın, dolaylı, direkt veya bir fiilin sonucu olarak ortaya çıkan zararlar da dâhil olmak üzere her türlü kayıp ve hasarla ilgili sorumluluk kabul etmez.
