Brüt Takas ve Brüt Takas Uygulaması Nedir?
Finans piyasaları, sadece alım satım işlemlerinden ibaret değil, aynı zamanda işlem mekanizmalarıyla da doludur. Bu mekanizmaların başında brüt takas gelir. Brüt takas, birçok yatırımcı için ilk başta karışık gibi görünen fakat oldukça önemli bir kavramdır. Çünkü işlem yapılan hisse senetlerinin alım-satımının nasıl gerçekleştiği, hangi koşullar altında işlemlerin tamamlandığı gibi konular, brüt takas kavramıyla yakından ilişkilidir. Özellikle volatilite bazlı tedbirlerin devreye girdiği dönemlerde, yatırımcılar için önemli rol oynar. Peki brüt takas nedir? Brüt takas satışı nasıl yapılır? Gelin, finansal okur yazarlığınızı daha da güçlendirecek brüt takas kavramına yakından bakalım.
Brüt Takas Ne Demektir?
Brüt takas, temel olarak hisse senedi alım satım işlemlerinin gerçekleştiği sistemdir. Ancak, bu sistemin detaylarına indiğimizde işleyişinin ne kadar önemli olduğunu daha net anlayabiliriz.
Brüt takas, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen ölçütler dahilinde belirli hisse senetlerinin alım-satım işlemlerinde kullanılan bir korunma önlemidir. SPK, uygun gördüğü durumlarda çeşitli hisse senetlerini belirli bir süre için veya kalıcı olarak brüt takas uygulaması kapsamına alabilir. Bu uygulama, geleneksel takas işlemlerinden farklıdır ve her alım-satım işlemi ayrı ayrı netleştirilmeden değerlendirilir.
Brüt takas uygulaması, SPK, Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş, Borsa İstanbul, Takasbank gibi kuruluşların iş birliğiyle yürütülür. Başlıca amacı, piyasada oluşabilecek spekülatif davranışları ve aşırı fiyat dalgalanmalarını engellemektir. SPK, bu düzenleme sayesinde yatırımcıları volatil piyasadan korumayı ve piyasada istikrarı sağlamayı hedefler. Dolayısıyla borsalardaki işlem mekanizmasının düzenlenmesinde de önemli bir rol oynar. Sistem, alım satım işlemlerinin adil ve düzenli şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Dolayısıyla finans piyasalarında brüt takas sisteminin önemi oldukça büyüktür.
Brüt Takas Yasağı Nedir?
Finans piyasalarında geçici olarak uygulanan ve belirli koşullar altında devreye alınan brüt takas yasağı, ani ve belirsiz fiyat dalgalanmalarını kontrol altına almak, piyasanın istikrarını sağlamak amacıyla kullanılır. Temelde, belirli bir finansal enstrümanın alım satımında geçici olarak brüt takas sisteminin askıya alınması anlamına gelir. Yani, alım satım işlemleri netleştirilmeden her işlem ayrı ayrı takas edilir. Bu durumda, yatırımcılar her işlem için ayrı ayrı teminat bulundurmak zorunda kalır ve işlemler arasında birleşme veya netleşme olmaz.
Brüt takas yasağı, genellikle piyasada aşırı volatilite olduğunda veya belirli haberlerin etkisiyle fiyatların hızla değiştiği durumlarda uygulanır. Bu gibi durumlarda, normal işlem koşulları altında brüt takas yapılması, piyasada daha fazla dalgalanmaya ve istikrarsızlığa yol açabilir. Dolayısıyla brüt takas yasağı için piyasanın istikrarını ve yatırımcıları korumak için kullanılan güvenlik önlemi denilebilir.
Yasak uygulandığında ise yatırımcıların dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. Özellikle, bu dönemde alım satım işlemlerinde belirli kısıtlamalar olabileceğinden işlem yaparken ekstra dikkatli olmak gerekir. Brüt takas yasağının ne zaman başlayıp ne zaman sona ereceği konusunda güncel bilgilere dikkat etmek de önemlidir.
Brüt Takas Uygulaması Nedir?
Brüt takas uygulaması, yatırımcıların hisse senedi alım-satım işlemlerini gerçekleştirdikleri zaman, bu işlemlerin belirli kriterler çerçevesinde gerçekleşmesini sağlar. Brüt takas genel olarak her bir işlemin bağımsız olarak işlenmesi demektir ve yatırımcıların hesaplarında işlemler arasında birleşme veya netleşme olmaz. Çünkü temel amacı, küçük yatırımcıyı manipülasyonlardan korumaktır.
Sistem sayesinde, yatırımcılar güvenli bir şekilde işlem yapabilir ve piyasalardaki fiyat dalgalanmalarına karşı daha hazırlıklı olabilir. Çünkü uygulama özellikle alım satım işlemlerinin şeffaf ve adil bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Ayrıca, her işlem için ayrı ayrı takas işlemlerinin gerçekleştirilmesi, yatırımcıların risklerini kontrol etmelerine yardımcı olur. Yatırımcıların risk yönetimini daha etkin şekilde yapmalarına olanak tanır. Spesifik özellikleri ise şöyle sıralanabilir:
Brüt takas uygulamasında, yatırımcılar kredili işlemler gerçekleştiremez ve alım yapmak istedikleri tutarı hesaplarında bulundurmak zorundadır.
Günlük alım satım yapılamaz. Alınan hisse senetlerinin işlem gününden sonra bir gün elde tutulması gerekir.
Brüt takas kapsamına alınan hisse senetleri SPK tarafından belirlenir, işlem görmeleri de SPK tarafından belirlenen sürelere tabidir.
Brüt takasa tabi olan hisse senedinin çevrim içi alım satımı olmaz. İşlemler şahsen veya telefon aracılığıyla gerçekleştirilmelidir.
Brüt Takas Uygulaması Ne Zaman Başladı?
Brüt takas uygulaması, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda ASLAN, VKFRS, GSRAY, LINK, DERIM kodlu hisse senetleri için 28 Temmuz 2010 tarihinde başladı. Bu uygulama, 28.07.2010 tarihinde gerçekleştirilen işlemlerden itibaren geçerli olmak üzere devreye alındı ve ikinci duyuruya kadar süreceği belirtildi.
Brüt takas uygulamasına ilişkin kararlar Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından alınır. Ancak, bu kararlar alınırken İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. gibi piyasa paydaşlarının da görüşleri ve teknik alt yapı çalışmaları dikkate alınabilir.
Brüt Takas Alınan Hisse Ne Zaman Satılır?
Brüt takas uygulaması kapsamında alınan hisse senetlerinin satılması belirli kurallara tabidir. Öncelikle, hisse senedini almak isteyen bir yatırımcının hesabında o hisse senedini almak için gerekli net parayı bulundurması gerekir. Yani, gün içinde satılan başka bir hisse senedinden elde edilen paranın, aynı gün içinde brüt takas kapsamında alınacak bir hisse senedinde kullanılması mümkün değildir.
Eğer yatırımcı brüt takas kapsamında hisse senedi alırsa bu hisse senedini satmadan önce belirli bir süre beklemesi gerekebilir. Genellikle bu süre T+1 olarak adlandırılır ve hisse senedinin alımından itibaren en az bir işlem günü beklenmesi gerekebilir. Süreçte, hisse senedinin hesaba geçmesi ve satış yapılabilmesi için beklenir.
Tüm kısıtlamalar, SPK'nın spekülatif niyeti olan yatırımcıların hareket kabiliyetini sınırlamak ve piyasadaki istikrarı sağlamak amacıyla getirilmiştir. Yatırımcıların hisse senetlerini dikkatlice ve dengeli şekilde alıp satmalarını teşvik etmek için satım zamanlarında kısıtlamalar bulunur.
Brüt Takasta Satış Nasıl Yapılır?
Brüt takasta satış yapmak isteyen yatırımcılar için bazı önemli adımlar bulunur. Çünkü alım-satım işlemlerinde kısıtlamalar ve uymanız gereken kurallar mevcuttur. Örneğin, brüt takas uygulaması kapsamında satış yapmak istediğiniz hisse senedinin hesabınızda bulunması gerekir. Yani, satış yapmak istediğiniz hisse senedinin alımını daha önceden gerçekleştirmiş olmanız gerekmektedir.
Satış yapmak istediğiniz hisse senedi için aracı kurumunuza satış emri vermelisiniz. Emirde, hisse senedinin satışı için belirli bir fiyat ve miktar yer alır. Aracı kurum ise satış emrini borsaya iletir. Aracı kurum, verdiğiniz satış emrini borsaya ilettikten sonra emriniz gerçekleşene kadar beklemelisiniz. Brüt takas uygulamasında, hisse senedi alım-satım işlemleri tek tek gerçekleştirildiği için emrinizin gerçekleşmesi biraz zaman alabilir.
Satış işlemi gerçekleştikten sonra hisse senedinin satış bedeli hesabınıza yansır. Bu süre genellikle işlem tarihinden sonraki birkaç gün içinde tamamlanır. Satış bedeli hesabınıza geçtikten sonra ise bu parayı tekrar brüt takas uygulaması kapsamında başka bir hisse senedi almak için kullanabilir veya hesabınıza çekebilirsiniz. Ancak günlük alım-satım mümkün değildir.
Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Nedir?
Volatilite bazlı tedbir sistemi, piyasadaki ani ve büyük fiyat hareketlerini kontrol altına almak amacıyla uygulanan sistemdir. Özellikle aşırı volatilite yaşandığında, piyasanın dengesini korumak için devreye sokulur. Volatilite bazlı tedbirler, borsalarda işlem gören enstrümanların fiyatlarında belirli kriterlere dayalı olarak dalgalanma olması durumunda, işlem hacmini veya fiyat adımlarını geçici olarak değiştirebilir. VBTS hakkında detaylı bilgi için "VBTS Nedir?" yazımıza göz atabilirsiniz.
Yasal Uyarı Notu: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Bu bilgiler ve görüşler önceden haber vermeksizin değiştirilebilir. İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. bilgilerin ve ifade edilen görüşlerin doğru, eksiksiz ve güncelleştirilmiş olduğuna dair (açıkça ifade edilmiş veya ima edilmiş) hiçbir beyan ve taahhütte bulunmaz. İçerik kesinlikle mali, hukuki, vergi veya diğer konularda bir tavsiye niteliği taşımadığı gibi, tamamen içeriğe dayalı olarak yatırım yapılmamalı veya karar alınmamalıdır. Herhangi bir yatırım konulu karar almadan önce bir uzmandan görüş alınmalıdır. Sorumluluğun Sınırlandırılması: İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. herhangi bir sınırlandırma olmaksızın, dolaylı, direkt veya bir fiilin sonucu olarak ortaya çıkan zararlar da dâhil olmak üzere her türlü kayıp ve hasarla ilgili sorumluluk kabul etmez.
Çekince: Bu rapor tarafımızca doğruluğu ve güvenilirliği kabul edilmiş kaynaklar kullanılarak hazırlanmış olup yatırımcılara kendi oluşturacakları yatırım kararlarında yardımcı olmayı hedeflemekte ve herhangi bir yatırım aracını alma veya satma yönünde yatırımcıların kararlarını etkilemeyi amaçlamamaktadır. Yatırımcıların verecekleri yatırım kararları ile bu raporda bulunan görüş, bilgi ve veriler arasında bir bağlantı kurulamayacağı gibi, söz konusu kararların neticesinde oluşabilecek yanlışlık veya zararlardan kurum çalışanları ile Ulukartal Holding A.Ş. ve İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu rapordaki her türlü iç ve dış piyasa tablo ve grafikler, bu konularda resmi hizmet veren yetkili üçüncü kişi kurumlardan elde edilmiş olup, İntegral Yatırım Menkul Değerler A.Ş. tarafından herhangi bir maddi menfaat beklentisi olmaksızın genel anlamda bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda bulunan bilgiler belli bir gelirin sağlanmasına yönelik olarak verilmemektedir.
